UNIÓN DAS CASAS DE BUGARÍN, BAZÁN E BARBA DE FIGUEROA (POMPEÁN)

(Por Purificación Rodriguez González)

D. LOPE GONZÁLEZ (fillo da Casa de Camba e Aguiar) tivo por fillo a:

D. Alvaro Rodríguez de Camba

D. Juan de Camba que segue a liña

D. JUAN DE CAMBA foi antecesor de [1]:

RODRIGO LOPEZ, casado con Teresa Vazquez, filla de Pedro Vazquez López[2]. Tiveron por fillos entre outros a:

Pedro Vazquez Lopez

D. PEDRO VÁZQUEZ LÓPEZ DE CAMBA E AGUIAR, veciño e escribán de número da vila de Pontevedra, onde exerceu dende o ano 1569 ata o ano 1603. Dise del que “está en posesión de fidalgo descendente da Casa de Camba”[3]. Casou con Dª Toribia de Bugarín a Vella, filla de Toribio de Villarino ou Bugarín e Teresa Marran?. No ano 1575 foi nomeado familiar do Santo Oficio da Inquisición. Tiveron por fillos a:

D. Pedro Vázquez de Aguiar e Camba. Crego, rector do beneficio da freguesía de Viascón. Nomeado familiar do Santo Oficio no ano 1607 foi racioneiro de Santiago. Foi sepultado no claustro da catedral compostelá onde está a súa sepultura coas súas Armas e inscripción.[4]

Dª Teresa Vázquez de Camba e Bugarín, casada en Pontevedra con Rodrigo de Bugarín Taboada, familiar do Santo Oficio e escribán de número da vila, (fillo de Mateo Sánchez Taboada, e Catalina Moure de Bugarin, neto por parte paterna de Sancho de Lourido Taboada e Deza, fillo segundo da Casa de Taboada e Ines ou Catalina Alvarez de Camba, por parte materna de Gregorio Perez de Bugarin o Vello e de Maria de Fuentefria)[5]. Tiveron por fillas a Dª Catalina de Bugarín e Taboada quen casou con D. Antonio de Aldao e Taboada, fillo de D. Lope Núñez de Aldao e Dª Mariana de Barbeito e Padrón, señores da Casa de O Casal en Bueu; Dª Catalina e D. Antonio serán os fundadores da Casa do Placer en Sta. María de Cela. A outra filla, Dª Toribia de Bugarín casou co capitán Estevo Rodríguez de Aldao, señor do Casal, irmán de D. Antonio tendo por fillos segundo consta no seu testamento ante Bernardo de Bugarín s^no no ano 1638 a Rodrigo de Bugarín, Lopo Núñez de Aldao e Antonio Vázquez Bugarín

D. José Vázquez de Camba casado con Dª N. de Saavedra natural de Pontevedra.[6]

D. Juan Vázquez de Camba e Aguiar. Embarcou a Santo Domingo como criado do licenciado Juan Martínez Tenorio, segundo consta na relación de pasaxeiros[7], e estará “ausente durante moitos anos no reino de Castela”; según protocolo pasado ante Rodrigo de Bugarín no ano 1625.

D. Andrés Vázquez de Camba e Bugarín que segue a liña.

D. ANDRÉS VÁZQUEZ DE CAMBA E BUGARÍN. Nomeado familiar do Sto. Oficio no ano 1610, veciño da vila de Pontevedra onde exerceu como mercader de panos e outras mercadorías. Casou coa súa curmá Dª Inés González de Bugarín, filla de Gaspar González e Catalina? López? Rodríguez e tiveron por fillos a:

D. Antonio Vázquez de Camba, crego, rector de S. Miguel de Marcón.

D. Pedro López de Camba, crego e tamén rector de S. Miguel de Marcón, falecido no ano 1655. Consta nun protocolo do escribán Bernardo de Bugarín con data 17 de abril de 1652 a escritura de obra entre D. Pedro rector de S. Miguel de Marcón e os mestres carpinteiros e entalladores para facer o retábulo da capela maior.

D. Andrés Vázquez de Camba.

Dª Inés Vázquez de Camba, casada en Pontevedra co capitán de infantería D. Antonio de Castro e Ulloa, rexedor perpetuo da vila de Pontevedra, fillo do capitán Estevo Rodríguez de Castro, rexedor da vila de Pontevedra e familiar do Sto. Oficio da Inquisición no 1627 e Dª Clara Fructuoso de Ulloa, señores da Casa Guimeráns. Tiveron por fillos a D. Antonio Micael de Castro, capitán de infantería, familiar do Santo oficio e señor da Casa Guimeráns en Sto. Tomé de Piñeiro, quen casou con Dª Feliciana Pereira Ozores e Soutomaior, Dª Clara, D. Lorenzo, D. Luis e Dª Isabel de Castro e Camba, monxa do mosteiro de Sta. Clara (a carta de pago da dote foi feita ante Antonio Martínez de la Peña s^no a 24 de agosto de 1669).

Dª Catalina Vázquez de Camba, casada en Pontevedra co avogado D. Pedro López de San Millán tendo por fillos alomenos a Dª Mariana e a D. Pedro de San Millán e Camba, crego e abade de S. Miguel de Marcón. Casou Dª Mariana con D. Pedro Sáenz tendo por fillo a D. Benito Sáenz San Millán.

D. Diego Vázquez de Camba que segue a liña.

D. Andrés fixo testamento ante o seu sobriño o escribán D. Bernardo de Bugarín e Saavedra o 7 de decembro de 1634. Nel manda “ser sepultado na parroquial igrexa de San Bartolomé onde son fregués, na sepultura dos meus pais”; manifesta ter intención de facer mellora nos seus bens “por canto sempre foi a miña vontade facer mellora nun dos meus fillos e ata agora non teño determinado cal deles (…)dou facultade a Inés González de Bugarín e ao meu fillo o licenciado Antonio Vázquez rector de Marcón poidan facer no tercio e quinto de todos os meus bens a calquer fillo ou filla(…) Item anexo a dito tercio e quinto o patroazgo do beneficio de Marcón e os demais que adquirín. Item por canto o racioneiro Pedro Vázquez de Aguilar o meu irmán deixou no seu testamento un legado desta media casa donde vivo e que eu puidese nomear a un dos meus fillos para dito legado dende agora nomo ao que fose nomeado na dita mellora pola miña muller e fillo”. Deixa douscentos ducados para a dote da súa neta Mariana, filla de Dª Catalina e lembra aos seus fillos varóns que cuiden da súa irmá Inés “que lles queda sen remedio e que a acomoden no estado que máis lles parecese que den algo das súas lexítimas pois eles son homes e obrigación de facelo”.

Por un protocolo ante o mesmo escribán D. Bernardo o día 13 de marzo de 1648 Dª Inés González nomea por sucesor no vínculo ao seu fillo o licenciado D. Diego Vázquez de Camba; “nombro por sucesor na dita mellora e bens dela ao licenciado D. Diego Vázquez de Camba o seu fillo e de dito o seu home coas clausulas e condicións que abaixo irán declaradas e o mesmo o mellora a dito seu fillo no tercio e quinto de todos os seus bens dereitos e accións que ao seu falecemento fincasen (…) ditas dúas melloras quere anden sempre xuntas e incorporadas os uns e os outros sen ningunha división en forma de vínculo…” Forman parte do vínculo “a casa en que ao presente vivo en dita vila e praza pública dela según é ben coñecida co seu alto e baixo de dous sobrados e máis a ela pertencente e a viña que ten e quedou do dito seu home sita arriba do río dos Gafos según está murada e pechada sobre si coa súa casa e lagar de pedra que é tamén ben coñecida e ten as súas armas e escudo na dianteira de dita casa e sae ao camiño[8]; e así mesmo as herdades que están ao redor de dita viña cerradas e divididas; con máis a horta e viña dos Palames?Palamios? que está xunto aos pilos de dito lugar por donde pasa o río que vai para os muíños de xunto á ponte nova e régase coaa presa de auga de dito río; con mais lle sinala o pan de renda que se lle paga en S. Xurxo de Sacos, Carballedo e Viascón así por foros como doutro xeito e así mesmo lle sinala para ditas melloras e que sempre anden nelas por vía de vínculo unha porcelana grande de plata sobre dourado toda que ten uns debuxos e figuras de bulto coa historia do rei Salomón por ser peza dun tan gran príncipe como foi Maximiliano de Austria; con máis un xerriño? de pedra lapis? cheo de algalia? guarnecido de ouro e unha esmeralda nas cadeas do remate pola estimación que ten de ter sido da señora emperatriz de España e facer súa mercede del a un deudo seu que llo deu e así quero se conserve sempre e que anden en cabeza de dita fundación e melloras sen poder vender, nin enaxenar (…) Avinculo e anexo a ditos bens a presentación do beneficio de S. Miguel de Marcón que é insolidum seu e do dito seu home (…)quere e é a súa vontade e do seu home se funde unha capela na dita igrexa de advocación de S. Xosé e nos primeiros tres anos despois de feita se lle compren ornamentos decentes (…).

A granxa que sitúa máis arriba do río dos Gafos, supoño que é a que máis adiante se nomea de Nosa Señora do Camiño, “sita en términos da xurisdicción de dita vila e na colación? de San Bartolomé e detrás da ermida de Nosa Señora do Camiño que linda entre as congostras e camiños antigos que ían para os muíños de ¿?”.[9]

Fixo testamento Dª Inés pouco antes da súa morte no ano 1657. Manda ser sepultada onde están o seu home e fillos, xa que sobreviviu a todos os seus fillos varóns (Antonio, Andrés, Pedro e Diego), na igrexa parroquial de S. Bartolomé.

D. DIEGO VÁZQUEZ DE CAMBA E BUGARÍN. Abogado, natural e veciño de Pontevedra, casou con Dª Isabel Bazán e Torres. Era Dª Isabel filla de D. Juan Bazán e Torres (Casa da Calzada-Cambados), auditor de guerra, e Dª Catalina de Torres Saco de Somoza e Quiroga, veciños de Pontevedra; neta por liña paterna de Dª Mª Pérez de Torres e Romero e Pedro Juan Bazán, e, por liña materna de Clemente de Torres Monterroso e Francisca González de Saavedra e Quiroga (Casa de Quintáns – Sta. Cruz de Castrelo).

Tiveron por fillos D. Diego e Dª Isabel a:

Dª Juana Vázquez de Camba e Bazán (n. 1650); casou co seu parente D. Alonso de Torres e foi veciña de Sta. Cruz de Castrelos (Casa de Quintáns). Fixo testamento ante o escribán Varela e Andrade no ano 1712 mellorando nel no vínculo ao seu fillo D. Alexo de Torres quen casará con Dª Mª Juana Mariño de Lobeira e Soutomaior filla de D. Juan Mariño de Lobeira e Dª Juana Bazán de Torres, señores da Casa da Pedreira en S. Clemente de Sisán. (Dª Juana Bazán de Torres era irmá da súa avoa Dª Isabel Bazán.)

Dª Inés Vázquez Bazán (n. 1651) casou con D. Antonio Abraldes e foron veciños de S. Martín de Meis.

D. Diego (n. 1653) que segue a liña.

Non chegou D. Diego a tomar posesión do vínculo, xa que como quedou dito, morreu antes que a súa nai.

Os seus fillos quedaron baixo a tutela da súa nai ata a maioría de idade de D. Diego que será o primeiro sucesor no vínculo.

D. DIEGO VÁZQUEZ BAZÁN E CAMBA casou con Dª Antonia Benita Barba de Figueroa filla de D. Pedro Barba de Figueroa e Dª Ana Mª de Andrade Ribadeneira, señores de Pompeán (Sta. María de Paradela – Meis). Dª Benita herdará o vínculo de Pompeán á morte sen herdeiros do seu irmán o capitán D. Andrés Barba de Figueroa.

Tiveron por fillos D. Diego e Dª Antonia Benita a:

D. José Manuel Vázquez de Bugarín que segue a liña.

Dª Theresa Vázquez casada co seu curmán segundo, D. Benito Sáenz San Millán. Tiveron por fillo, entre outros a D. Francisco X Sáenz Bazán, quen exercerá como administrador do vínculo da Casa de Pompeán. Testou Dª Theresa na súa casa de Pompeán ante o escribán Varela e Andrade. Nel declara querer ser sepultada na capela de Sta. Catalina, inclusa na parroquial de Sta. Mª de Paradela “que é propia de dita casa”

Casou D. Francisco Xavier con Dª María Jacinta Fariña del Valle tendo por filla a Dª Mª Carmen Saenz Bazán.

Dª Josepha Vázquez Bazán casada con D. Pedro Benito Oxea Sandoval e Rojas, fillo dos condes da Torre. Non tiveron descendencia.

D. JOSE M. VÁZQUEZ DE BUGARÍN BAZÁN E BARBA, señor do vínculo de Bugarín e a Casa Pompeán no ano 1710 segundo consta nun protocolo que pasaou ante García Chantrero s^no. Marchou ao reino de Nova España e casou en Guatemala con Dª Ubalda Rosa Barbosa tendo por fillo entre outros a D. Luis Bernardo Bazán Vázquez Bugarín que segue a liña.

Por un poder dado por D. Luis Bernardo ante Manuel Varela Patiño s^no a 12 de novembro de 1775 sabemos que segundo a súa declaración como fillo de D. Joseph Manuel Bazán e Barba “por lexítimos motivos que tivo ausentouse deste Reino de Galicia ao da Nova España no ano pasado de mil setecentos dezaoito e por esta ausencia e a fincabilidade e inmediata sucesión que xustificou D. Francisco X. Saenz Bazán ante a súa Excelentísima Señores do Real Tribunal deste Reino conferiuselle a administración de todos os maiorazgos pertencentes ao dito D. Joseph Manuel Bazán pai do otorgante como inmediato sucesor del por un dos meses do ano pasado de 1743, en cuio estado, goze e administración o estivo ata fará uns seis anos que o otorgante veu ao goce e administración de ditos vínculos e maiorazgos pertencentes ao expresado seu pai, en cuia posesión está gozando os seus froitos en compañía do dito D. Francisco Xabier, curmán e sogro do otorgante”

O pleito pola posesión e administración dos bens de vínculo e maiorazgo que fundaron Andrés Vázquez de Bugarín, Inés González, D. Pedro Vázquez de Camba e D. Pedro Barba Figueroa, consérvase no arquivo do Reino de Galicia

D. LUIS BERNARDO BAZÁN VÁZQUEZ BUGARÍN. Como se deduce do protocolo anterior, naceu e viviu moitos anos D. Luis en Nova España. Posiblemente, á morte do seu pai veu para Galicia a reclamar a herdanza do seu pai ao redor de 1768. Casou con Dª Mª Carmen Sáenz Bazán Barba de Figueroa Fariña del Valle Vázquez Bugarín e González, a filla do seu curmán D. Francisco Xabier, tendo por fillos a:

Dª Concepción Vázquez Bazán, casada con D. Antonio Mariño de Lobeira, fillo de D. Felipe Mariño de Lobeira Torre e Dª Mª del Carmen Romai e Torrado de Navia, señores da Casa da Pedreira en S. Clemenzo de Sisán. Non tiveron descendencia.

D. Luis Vázquez Bazán, coengo.

D. José Vázquez Bazán, coengo, falecido no ano 1834.

D. Francisco Vázquez Bazán, coengo, falecido no mesmo ano que o seu irmán.

Dª Luisa Vázquez Bazán, que segue a liña.

Dª LUISA VÁZQUEZ BAZÁN casou con D. José Mosquera Moraña, señor dos vínculos de Señoráns de Arriba, Señoráns de Abaixo (Sta. Mª de Paradela) e Ásperas (Sta. Mª de Armenteira), uníndose así os vínculos de Señoráns, Ásperas, Pompeán e Vázquez Bazán.

[1] Dato sacado da obra do Padre Crespo.-BLASONES Y LINAJES DE GALICIA.

[2] “Pedro Vazquez bisaguelo de dicho Juan Vazquez de Camba y aguelo que fue de dicho Pedro Vazquez Lopez por parte de la dicha Taressa Vazquez su aguela…” expediente de información e licencia de pasaxeiro a Indias de Juan Vázquez de Camba. (Archivo General de Indias).

[3] Segundo consta no expediente de información e licencia de pasaxeiro a Indias do seu fillo Juan Vázquez de Camba. (Archivo General de Indias).

[4] Este último dato está sacado da obra do Padre Crespo.-BLASONES Y LINAJES DE GALICIA.

[5] 11/4 - COLECCIÓN CASTO SAMPEDRO –ARBOLES DE VARIOS APELLIDOS ENTRONCADOS CON LOS ALDAO. M.P.

[6] BLASONES Y LINAJES DE GALICIA.-Padre Crespo

[7] . Juan Vázquez de Camba, natural de Pontevedra, soltero, hijo de Pedro Vázquez López y de Toribia de Bugarin, a Santo Domingo como criado del licenciado Juan Martínez Tenorio, oidor de la Audencia de Sto Domingo. 1605. ARCHIVO GENERAL DE INDIAS

[8] Casa sen localizar, posiblemente desaparecida.

[9] Arquivo do Reino de Galicia.-O convento de San Domingos de Pontevedra contra o licenciado D. Diego Vázquez Bazán, sobre reivindicación pola Granxa de Nosa Señora do Camiño.

A diario e invariablemente, me sumerjo en la lectura de todo tipo de escrituras que me puedan aportar algún dato genealógico, a veces repetidamente conocidos, otras sorprendentes pero siempre emocionantes. En su lectura y contacto me encuentro con el pasado aunque demasiadas veces, los distintos conceptos de frase, puntuación y ortografía de épocas pretéritas, me someten a la dura y amarga prueba de la trascripción imposible. Eran épocas en que la escritura estaba al alcance de muy pocos. Los ricos y poderosos, piensan y dicen en voz alta, lo que los escribanos o amanuenses recogen vertiginosamente. La escritura se vuelve irregular y muy personal, se reproduce del natural y se recurre a las indescifrables abreviaturas que tanto inquietan a los paleógrafos.

Eran épocas en que el acceso a cualquier dignidad o cargo relevante, exigía la limpieza de sangre probada con rotundidad (auténtica o comprada), sin rastro de morería, ni de marranos, ni de judíos confesos. Se requería la condición de cristiano viejo de casa y solar conocidos. La obtención de Hidalguía -la nobleza que viene a los hombres por linaje-, implicaba privilegios no sólo en el orden fiscal, sino también en el orden jurídico. Gozaban los Hidalgos de prerrogativas tales como la exención de tributos, no ser encarcelados por deudas (si no eran al Rey), no ser torturados salvo casos señalados. Tenían condiciones de prisión especiales y no podían ser condenados a galeras ni azotados. En caso de ejecución, debían ser decapitados no ahorcados. Tenían libertad para ocupar cualquier cargo u oficio, desde el más modesto al más encumbrado; transmisión de la hidalguía por vía de varón, por la sangre, sin ningún otro requisito. Además, a esto, se sumaba la exención de tributos personales tales como no tener que soportar alojamientos de tropa y, en fin, una casi exclusiva posibilidad de acceso a las magistraturas municipales. Es muy fácil imaginarse lo apetecible de la consecución de tal merced.

La limpieza de sangre tenía que acreditarse palmariamente y por ello se recurría a la reiterada declaración de testigos los cuales aseveraban, sin ningún lugar a dudas, conocer y reconocer vidas, hechos y ancestros del encausado. Los más pudientes, en ocasiones, presentaban algún soporte documental. Sobre la discutible veracidad de estas declaraciones, se sustenta en gran medida la información genealógica que hoy disponemos. Las publicaciones fundamentadas en una débil información, acarrea que muchos errores se hereden indefinidamente. Proliferaban multitud de vistosos árboles genealógicos donde se incluían pomposos apellidos que daban mayor prestancia y enjundia. Fundamentándose en esos históricos errores, los genealogistas paradigmáticos, por todos conocidos, y sus monumentales obras, constituyen las fuentes primigenias y recurrentes de toda pesquisa. Sus publicaciones e información, otorgan la patente de certeza y una magnífica referencia para iniciar cualquier exploración de carácter genealògico. Cualquier error, se va transmitiendo incesantemente, y en esto baso mi hipótesis sobre la denominación de la calle del Marqués de Monteleón. Es un error y no porque el tal Marqués no existiera y viviera en Pontevedra, sino porque él Marqués no se llama Pedro, y Pedro no es Marqués y me explico dando un pequeño rodeo:

El día 31 de Mayo de 1950, el Ayuntamiento de Pontevedra acuerda en Pleno entre otras disposiciones que: “la segunda bajada (a continuación de la Rua Nueva de Abajo), se llame calle de Monteleón”. En posterior informe sobre el estudio de la Toponimia de Pontevedra, se ofrece un detalle más descriptivo como sigue: “desde Paseo Colón ata a Avenida das Corbaceiras. Popularmente coñecida como Bajada de Fonseca (propietario del inmueble hoxe ocupado polo Arquivo Histórico Provincial). Desde 1950 recibe o nome de Monteleón, en recordo do I Marqués de Monteleón (1667-1733) que participou na asina do Tratado de Utrecht, o II Marqués construiu unha casa na Rua Nova de Arriba. Propoñemos mante-la sua actual denominación de Rúa de Monteleón” .

Pepy García Clavijo dice en su libro “Pontevedra, de los nombres propios de las calles” que la de Monteleón le corresponde a Don Pedro de Aldao Barbeito, nacido en Pontevedra en 1618 y casado con Doña Manuela de Puga y Gago lo cual creo que es erróneo puesto que la citada Doña Manuela estaba casada con Don Pedro Casado de Velasco II Marqués de Monteleón.

Don Casto Sanpedro y Folgar, en el Legajo 12/2 depositado en el Museo de Pontevedra, toma unas notas sobre la obra titulada “Memorias de Galicia” de Antonio Martínez, capellán de honor de S.M. y Caballero de la orden de Carlos III... (Sic) El Excelentísimo Sr.Don Pedro de Aldao titulado Marques de Monteleón, fue en 1713 uno de los plenipotenciarios por España al Tratado de Utrecht, era natural de Pontevedra. Aquel tratado de infausto recuerdo para España que supuso un tremendo baldón indigno de cualquier distinción.

En ambas referencias existen errores que impiden precisar realmente ¿A quien se dedica la Calle del Marqués de Monteleón ? . Lo rigurosamente cierto es el olvido en que está sumido Don Pedro de Aldao Barbeito Padrón (hijo de mi décima tía bisabuela), natural de Pontevedra, que tenía su solar y casa en la Plaza de la Estrella formando esquina con la entrada de la calle Figueroa antiguamente Rúa de Moldes. Casa y solar, se conoce hoy por la”Casa de las Caras” de parecido corte a la otra casa de las caras también de los Barbeito Padrón en la Calle Real, antes Rúa do Rego. Nació Don Pedro el 30 de Diciembre de 1618, fue bautizado en San Bartolomé o Vello. Hijo de Don Lope Núñez de Aldao y Doña Mariana de Barbeito y Padron. Fallece el 6 de agosto de 1682 cuando tenía la futura de Virrey de Navarra. “El bizarro militar, sobre cuya memoria se cierne una corona de gloria”, fallece en Cataluña y sus restos mortales son trasladados a Pontevedra y enterrado en la capilla de la Soledad en la misma Iglesia en que fue bautizado, hoy desaparecida. José Millán en sus “Notas históricas de Varones ilustres de Pontevedra”, inserta una breve semblanza.

Corrían tiempos en que la honra, “por la que se puede y se debe aventurar la vida”, el honor y la fama constituían muchas veces el único y real patrimonio de las personas. La convulsa España porfía con Portugal incesantemente por su independencia; la hambruna y la peste diezman la población; quiebra del Estado; se subleva Sicilia; revueltas en Cataluña, guerras generalizadas en toda Europa y nuestros soldados presentes desde el mar del norte hasta el Mediterráneo. Una España despoblada por la sangría de la emigración a América. En todo este mare mágnum supervive Don Pedro que dedicó su vida a la Milicia, ocupando entre otros los cargos el de Capitán de compañía de caballos-corazas, Maestre de Campo general, Teniente de Maestre de Campo del Ejército de Galicia, Gobernador político-militar de Mesina y demás puntos de la frontera, Maestre de Campo general del ejército de Sicilia, de Cataluña, General de los ejércitos del Reino de Sicilia y Cataluña, Gobernador de Alejandría de la Pulla en Milán y en 1663 recibió el encargo de S.M. Para que se ocupase de la conservación y buen tratamiento de los pueblos de Portugal.

A Don Pedro de Barbeito Padrón, le asignan una calle y un titulo que no le corresponde. Está enterrado en una Iglesia que fue derruida; de él nos queda muy vago recuerdo. Su figura debería ser justamente ponderada y a su pueblo le atañe honrarlo y perpetuar su memoria como merece.

CASA DO PORTO (S. Cristovo de Briallos) - POR PURIFICACIÓN RODRIGUEZ GONZÁLEZ

Da construcción orixinal da Casa do Porto non queda hoxe nada. Estaba dita obra no medio da chamada Granxa do Porto[1] e incluía amáis da casa principal, casa de caseiros, cabaleirizas, cortes, capela, pombal e hórreo. Foi desfeita e trasladada onde hoxe se atopa, na beira da estrada, non quedando restos da capela nin das demáis construccións.

Conserva unicamente unha labra heráldica colocada sobre o portalón de entrada á finca. Trátase dunha pedra labrada nunha cartela de forma ovalada partida en tres e embrazada pola mítica serea dos Mariño. No primeiro cuartel unha cruz florenzada, no cantón diestro tres faixas ondeadas sumadas de tres flores de lis, e, no cantón sinistro tres torres. As tres ondas coas tres flores de lis aparecen no pazo de Souto de Poio (Portas) asociadas aos Mariño de Goianes. Descoñécese o emprazamento orixinal desta labra, D. Andrés do Porto no seu testamento fai referencia ao escudo que mandou colocar el cando reedificou a casa no ano 1.651 coas armas e a venera do Santo Oficio, escudo que non se corresponde co descrito, e, do que se descoñece o seu paradeiro.

Aparicio do Porto é o primeiro do que temos constancia na Casa do Porto. Foron fillos de Aparicio do Porto:

1. Alonso do Porto
2. Bastián do Porto
3. Marcos do Porto que tivo entre outros fillos a Gonzalo do Porto.
4. Gregorio do Porto

Alonso do Porto Mariño Sabemos que a 17 de xaneiro de 1559 ante o escribán Ares Boceta, Gregorio López e Catalina Lopez a súa muller veciños da feligresía de San Cristóbal de Briallos outorgan as capitulacións para o casamento da súa filla María Lopez irmá de Antonio López de Goldar (a aldea de Goldar era a que hoxe é S. Roque na mesma parroquia de Briallos) con Alonso do Porto consistindo a dote en 60 ducados máis algunhas roupas e enseres.

Ante o escribán Juan Mazorra, en 19 de outubro de 1580, Gonzalo do Porto, fillo de Marcos do Porto veciño de Briallos outorga un poder en favor do seu tío Alonso do Porto para demandar, percibir e cobrar todo o que lle puidese pertencer por heredanza do dito Marcos Porto, seu pai, tanto na freguesía de S. Cristobal de Briallos como noutras partes. Nesa mesma data Gonzalo do Porto vende esa herdanza ao seu tío Alonso.

Teñen por fillos Alonso do Porto e María Lopez (chamada María do Porto tralo casamento) a:

1. Don Sebastian do Porto Mariño, clérigo, rector da freguesía de San Salvador de Saiar.
2. Cristobal do Porto Mariño, que segue a liña.

Coñecese o testamento de Alonso do Porto, outorgado o 14 de novembro de 1603. Nel manda entre outras cousas ser sepultado na capela do coro da igrexa de San Cristobal de Briallos. Manda ao seu fillo Cristobal o seu muiño de Baroça amáis da súa lexítima. Deixa como herdeiros aos seus fillos Sebastian e Cristobal. Fai no testamento unha relación das súas propiedades e especifica “o lugar do Porto no que eu e os meus sobriños e irmáns vivimos que é noso propio diezmo a Deus co seu contorno sen ter sucesión de luctuosa nin tributo algún e en tal posesión eu e os meus antecesores o levaron de inmemorial tempo”.

1. Sebastián de Porto Mariño, rector da feligresía de San Salvador de Saiar deixa no seu testamento datado en 27 de outubro de 1634 como herdeiro ao seu sobriño D. Andrés do Porto Mariño que nesa data é rector de Sta. María de Rubiáns.

Cristobal do Porto Mariño

En 7 de maio de 1598 no lugar de Castiñeiras, freguesía de Sta Comba de Louro fan escritura de doazón en forma de dote María de Castiñeyras viuda de Lope de Outeiro e o seu irmán Pedro de Castiñeyras por si e en nome do seu irmá Juan veciño de Pontevedra a favor de Dominga do Outeyro filla dos ditos Lope de Outeyro e Maria de Castiñeyras para casar con Cristobal do Porto. Incluía a dote 300 ducados máis 100 máis en roupas e alfaias sen prexuicio do que lle puidese corresponder polo seu pai.

Na mesma data Sebastian do Porto rector de Carril doa ao seu irmán Cristobal todo o que Alonso do Porto seu pai lle fixera patrimonio. Entre os anos 1.599 e 1.613 D. Cristobal reuniu nas súas mans por compras, cambios ou doacións dos seus tíos e curmáns as propiedades que foran do seu avó Aparicio do Porto que incluían amáis das de Briallos no lugar do Porto, posesións en Valiñas, Romai e Paradela.

Por testamento dado a 16 de decembro de 1.628, Antonio López de Goldar confirma e ratifica a venda en favor do seu sobriño Cristobal do Porto “as casas, torre e salidos en que vivía amáis doutros bens”Instiúe por herdeiro ao seu sobriño Andrés fillo de Cristobal. Posiblemente as casas ás que se refire sexan o que logo será coñecido como Granxa de S. Roque.

O matrimonio formado por Cristobal do Porto e Dominga de Outeyro ten por fillos a:

1. Andrés Porto Mariño, Comisario do Santo Oficio da Inquisición. Foi D. Andrés o que edificou a casa do lugar de Porto. Consérvase o axuste que a 1 de decembro do ano 1.649 fixo con Amaro Touriño, mestre canteiro veciño da vila de Vilagarcía para “a construcción dunha casa nova (...) de 40 codos en oco de largo e 14 de ancho e de alto tres ?, patín & e outra casa de cociña para a que doa a casa, lagar en que habitaba”. Describe as dependencias que ten que ter e destaca que nunha delas farase “unha cheminea francesa coa súa cornixa”.
2. Cristobal do Porto Mariño que segue a liña.
3. María de Porto Mariño casada con Pedro de Erosa na mesma freguesía de Briallos, que tiveron por fillos entre outros a Francisca López de Erosa quen casou con Alonso Dabal Magariños.
4. Cathalina do Porto casada con Gregorio Castaño en Santa Comba de Louro.

1653. Cristobal do Porto Mariño foi mellorado polo seu pai co tercio e remanente do quinto dos seus bens segundo consta nas partixas feitas polos irmáns ante Luis Mosquera o 28 de xullo de 1653.

En 14 de decembro de 1639, o Comisario don Andrés do Porto Mariño fai doazón de certos bens en favor do seu irmán D. Cristobal do Porto Mariño para casar con Vicenta Suarez de Puga, filla de Francisco de Lemos (alcaide maior da vila de Vilagarcía e a súa xurisdicción, e receptor dos reais alfolíes de dita vila) e Isabel Suarez de Puga. Tiveron cinco fillos:

1. Alonso do Porto Mariño, rector de Sta. Baia de Nantes e da vila de Vilagarcía.
2. Cristobal de Porto que segue a liña.
3. Dona María Antonia de Porto Lemos e Puga, dotada polo seu tío D. Andrés ante Bartolomé de Novoa Figueroa en 2/11/1653, casou con D. Miguel Saco de Quiroga, Somoza e Andrade, fillo de D. Benito e Dona Juana de Andrade Saavedra e Sarmiento. A dote incluía amáis de 2500 ducados a viña e granxa que se di de San Roque sita na feligresía de Briallos, “...casa, lagar, montes...”. Serán veciños da vila de Pontevedra. Á súa morte, sen sucesión, deixa no seu testamento feito en 1704 ante Juan de Monasterio, tódolos seus bens para agregar á fundación feita polo seu tío D. Andrés. Increméntase así o maiorazgo da Casa do Porto coas terras que o mosteiro de Lérez tiña aforadas a D. Benito Saco de Quiroga que incluían “Pedra Picada”, Val de Deus e Secoy.
4. Dona Lucía relixiosa recolecta no Convento de Vista Alegre en Vilagarcía.
5. Dona Francisca, relixiosa recolecta no Convento de Vista Alegre en Vilagarcía.

Don Cristobal de Porto Mariño dispuxo no seu testamento datado en 7 de novembro de 1658 que se o seu irmán o Comisario Andrés de Porto Mariño fundase vínculo dos seus bens se agregase a el o tercio dos seus, o que se cumplirá 21 anos máis tarde cando o licenciado D. Andrés de Porto Mariño, comisario do Santo Oficio da Inquisición, no seu testamento datado en 25 de abril de 1679 funda vínculo de tódolos seus bens e chama como primeiro sucesor ao seu sobriño D. Cristobal de Porto Mariño. Agregou ao vínculo o tercio e quinto dos bens de Cristobal do Porto, seu irmán. Polo memorial de bens do vínculo sabemos que “as casa altas e baxas con sus caballerizas que fixo e fabricou dito Comisario no lugar do Porto...1650-1651, e na casa principal e sobre a porta que entra á granxa puxo o escudo de armas coa venera de dito Santo Oficio da Inquisición”.

No ano 1661, Dona Lucía e dona Francisca do Porto outorgaran os ben que lle pertencían polos seus pais en favor do seu tío o licenciado D. Andrés, bens que se engadirán ó vínvulo.

1677. Cristobal do Porto Puga e Mariño, primeiro sucesor no vínculo fundado polo seu tío na Casa e Granxa do Porto, casa con Dona Josepha de Luna Lobera Valladares Piñeiro. As capitulacións matrimoniais outórganse o 25 de xullo de 1677. O Capitán D. Antonio Varela de Neira e Piñeiro, dono e señor do Coto de Couso e Casa de Drozo feligresía de S. Xoán de Anceis (Cambre) e a súa muller dona Bernardina de Luna Lobera e Valladares doan á súa filla en concepto de dote 3.500 ducados en terras nas freguesías de Sta. María de Cortiñas e Sto. Estevo de Piadela. Era Dª Josepha neta por liña materna de D. Antonio de Luna e Lobera e Dª María Vallo de Parga da Casa do Aplazadoiro en S. Simón de Nande (Laxe). Por liña paterna era neta de Dª María Piñeiro e Vallo e D. Antonio Varela de Neira e Piñeiro, señores da Casa do Drozo.

Foi D. Cristobal abogado da Real Audiencia e residiu en Vilagarcía onde exercía como tal.

O vínculo e maiorazgo da Casa do Porto verase incrementado coa doazón que fai no testamento o seu tío D. Alonso de Porto Mariño e Puga, rector da vila de Vilagarcía no ano 1704.

Tivo o matrimonio formado por D. Cristobal e dona Josepha tres fillos:

1. D. Pablo Antonio de Porto Mariño e Luna herdeiro do vínculo.
2. Dona María Ignacia de Luna casada con D. Domingo Noo de Silba.
3. Dona Josepha do Porto y Luna casada con D. Gerónimo Bernardo de Reino Lanzos e Villardefrancos, veciño de S. Vicente de Cespon, fillo de D. Gregorio de Reino Romero Villardefrancos e Dª Antonia Vermúdez Lanzós. A escritura de dote foi feita o 30 de marzo de 1.699; contribúen á súa dote a súa tía Dª Mª Antonia veciña de Pontevedra ,-viúva nesa data-, o seu tío D. Alonso e o seu irmán D. Pablo Antonio. Consta na escritua que os seus pais xa eran defuntos.

O matrimonio non terá sucesión.

1. Pablo Antonio de Porto Mariño, sucesor do maiorazgo, casou con dona Theresa de Moure Mariño Núñez, veciña da vila de Vilagarcía, no ano 1.701. Por un protocolo datado a 22 de abril de 1.704 no que D. Pablo reclama sabemos que se están a realizar obras na igrexa parroquial de San Cristobal que afectan á sepultura familiar; pretenden fabricar unha nova sacristía ao lado do vendabal e acceder a ela a través dunha porta que afectaría á sepultura “ ...sepultura dentro do coro da igrexa a carón da epístola e unha das dúas de en medio de catro que hai en dito coro, soterrándose nela só os desta familia e fixéronno os antecesores do meu pai como donos de dita casa poñendo enriba de dita sepultura ...? o ano que acaecían os enterros (...) Remata o preito facéndose a porta xunto ao altar maior, co que queda libre a sepultura. Morreu D. Pablo un ano máis tarde, no 1705, quedando do matrimonio catro fillos:

1. D. Blas Andrés de Porto Mariño que segue a liña.
2. Dona Gerónima de Porto Mariño e Luna casada con D. Andrés Arellano e Saenz San Millán, serán pais de D. Vicente e Dª Juana Arellano[2].
3. Dona Theresa de Porto Mariño casada con D. José Antonio Ramírez Núñez de Castro no lugar do Castro na mesma feligresía de Briallos. D. José Antonio consta como fidalgo no catastro da Ensenada. No 1746 fan doazón de bens a favor de seu irmán D. Blas de Porto.
4. Dona María Josepha de Porto Luna e Moure Mariño, que tamén segue a liña.

1. Blas Andrés de Porto Mariño e Luna foi rector de S. Salvador de Meis e sucesor do seu pai no vínculo. Seguindo a intención da súa nai dona Theresa fixo fundación da Capela de San Xosé e Santo André no lugar do Porto sinalando por hipoteca especial para a súa conservación “a súa casa e lugar de Porto” en data 30 de decembro de 1.722. A capela foi bendicida o 22 de marzo de 1.723 por D. Juan de Monteagudo vicerrector de S. Cristobal de Briallos.

Dona María Josepha de Porto Luna e Moure Mariño (? – 26/08/1.770)casada con D. Tomás Troncoso Navia e Sotomaior, fillo de D. Martín Troncoso de Lira e Padín (dono da Casa e maiorazgo do Pazo do Monte en San Fiz Lois – Ribadumia, que incluía tamén a Casa dos Pazos en Santo André de Barrantes) e dona Melchora de Navia Sotomayor e Fernández..

1. Tomás sucederá ao seu pai na Casa Pazo do Monte e no ano 1746 dona Josepha é sucesora do vínculo fundado polo Comisario don Andrés de Porto por morte de D. Blas Andrés de Porto o seu irmán, xuntándose así na mesma persoa o Pazo do Monte e a Casa do Porto. Teñen entre outros fillos dona Josepha e don Tomás a:

1. Don Pablo Antonio Troncoso e Sotomayor, que segue a liña.
2. D. Narciso Troncoso de Lira, ausente do reino cando no ano 1773 se fan as partixas da herdanza de seus pais.
3. D. Melchor Andrés.
4. D. Roque Jacinto Troncoso Porto Mariño, herdeiro dos seus irmáns D. Pablo e D. Narciso, deixará os seus bens ao seu sobriño D. Blas Ramón.
5. Dona Rosalía Troncoso casada con don Melchor Fariña Seijas Solís e Soutomaior Noguerol da Casa da Pedreira en S. Adrián de Vilariño, casa que será a súa morada. No ano 1.770, cando se fan as partixas á morte de Dª Mª Josepha, Dª Rosalía xa é defunta, sendo D. Melchor curador dos fillos que quedaron de ambos.

A Casa do Porto está nesta época moi abandoada, proba delo é a demanda interposta por Dª Mª Josepha contra os levadores da mesma por desperfectos tanto na casa do Porto como nas demáis pertencentes ao vínculo. Ao ser sucesor D. Tomás na Casa do pazo do Monte a casa do Porto non será enderezo habitual dos seus propietarios e será arrendada, comezando así a súa ruina.

Don Pablo Antonio Troncoso e Sotomayor, sucesor e dono da Casa e maiorazgo do Pazo do Monte e a Casa do Porto, casou con dona María Josepha Garza e Quiroga, filla de D. Mariano Garza e Quiroga e de Rosalía Oya Miranda e Ceta. Residirá en Pontevedra, vila da que consta como Alcalde no ano 1771. Son fillos deste matrimonio:

1. Antonio María de Lira, herdeiro do maiorazgo. Nun protocolo notarial dato en novembro de 1.801 consta como dono das xurisdiccións de Pazo do Monte, Torre de Caldas e outras, rexidor perpetuo e veciño da cidade de Santiago.
2. Blas Ramón Troncoso, rector de S. Xoán de Leiro, sucesor nos vínculos á morte do seu irmán.
3. Pablo Troncoso de Quiroga e Garza, sucesor nos vínculos á morte de D. Blas. Faleceu sen descendencia, pasando os maiorazgos ao seu irmán D. Francisco X.
4. Francisco Xavier Troncoso e Garza que segue a liña.
5. Juan Troncoso e Montenegro que casou con Dª Juana de Quesada.

1. Francisco Xavier Troncoso de Lira e Garza (1.777-1847), dono e señor do Pazo do Monte e sucesor no vínculo da Casa do Porto. Casou con dona María del Carmen de Maza e Quiroga, filla de D. José María de la Maza e de Dª Josefa de Quiroga Hermida. Residirá o matrimonio no Pazo do Monte. Sen descendencia lexitima, D. Francisco dispuxo no seu testamento dado en 14 de novembro de 1.840 que a metade dos seus bens pasará a mans da su muller Dª María e a outra metade ao seu parente máis preto. Así, o Pazo do Monte pasa a D. Ambrosio Fariña Troncoso e a Casa do Porto e a Casa dos Pazos de Barrantes á Dª María.

Dona María del Carmen de Maza e Quiroga, casou en segundas nupcias con D. Gerónimo Malvar e Taboada o 30 de setembro de 1.851. Era D. Gerónimo fillo de D. Julián Malvar e Pinto e Dª Mª Josefa Taboada e Tejeda, a quen sucedeu no vínculo que os Malvar fundaran en 1.790 e ao que pertencía o pazo sito en A Carballeira en San Martiño de Salcedo. D. Gerónimo Malvar aparece nos contratos de arrendamento da Casa do Porto no ano 1.852 como veciño de Santiago e“dono desta Casa e bens pertencentes a ela”. O 5 de novembro de 1.852 arrenda “a Casa e Granxa do Porto contigua á mesma casa por término de 6 anos e en renda de 156 ferrados de millo postos na Casa de Pazos en Barrantes”.

A importancia da extensión das terras pertencentes á Casa do Porto en Briallos refréxase na cuantiosa renda que declara D. Gerónimo ó Concello de Portas no ano 1853 para o reparto de contribucións: 335 ferrados de millo máis a Tomada do Porto cuns 90 ferrados de carballos e toxeira, parte dela sita nos términos de Barro e parte na parroquia de Briallos.

Tiveron por fillas Dª María del Carmen e D. Gerónimo a:

1. Dª Josefa Malvar da Maza e Quiroga       quen casará con D. Manuel Becerra Armesto da Casa de Salcedo.
2. Dª Julia Malvar da Maza e Quiroga.

Ámbalas dúas serán herdeiras dos seus pais na Casa do Porto, tal e como refrexa “o auto sobre apeo e prorrateo do foral nombrado do Porto” (23/4/1.894).

Polos documentos revisados no Arquivo procedentes da Casa do Porto pódese apreciar que as propiedades que formaban o vínculo e maiorazgo eran bastantes, estando espalladas por distintas feligresías: S. Cristovo de Briallos, Sta. Mariña de Arcos da Condesa, Santo André de Valiñas, S. Breixo de Barro, Sta. María de Portas, S. Pedro de Lantaño, S. Xoán de Meaño, S. Miguel de Lores, Sta. Baia de Nantes, na vila de Pontevedra e nas parroquias de S. Salvador de Lérez e Sta. María de Mourente.

É moi interesante o Memorial de bens e rendas da Casa do Porto feito no ano de 1.770, no que se especifican tódalas propiedades. Entre elas:

• A casa principal chamada do Porto, sita no lugar do mesmo nome feligresía de San Cristovo de Briallos que se compón das súas salas, cuartos, bodegas e máis oficinas correspondentes, cabaleirizas, curral pechado coa súa capela, unha granxa, bens labrados, herbales, horta de frutais todo elo con augas regadíos circundado e murado de pedra todo ó redor.
• A Granxa de S. Roque coas súas dúas casas terreñas e bodega, dúas cabaleirizas e curral pechado, no seu salido carballos e castiñeiros ó nacente, coa súa capela, viña e un pedazo de horta. Está pechada sobre sí con muralla alta de pedra e leva en sembradura 44 ferrados de pan pouco máis ou menos; e, pr parte do vendabal carballos e un pedazo de souto ó longo da súa muralla”.
• A Tomada que se di do Porto, sembradura 120 ferrados de pan. Cúidase por caseiros.
• O lugar de S. Amaro de Moldes sito na feligresía de Mourente, xurisdicción de Pontevedra que se compón de casas, currales, viñas, hórreos, labradío e prado da Laxe. Pagan de foro os veciños 34 ferrados de millo e centeo de por metade, catro de trigo, dúas galiñas e un carro de palla triga.
• Lugar de Pedra Picada en S. Salvador de Lérez. Componse de casa alta, cabaleirizas, lagar, viñedos, labradío, árbores froiteiras, salgueiral coa súa fonte de pedra traballada de cantería. Paga ó mosteiro de Lérez de cuio dominio é a á Casa do Porto como polo útil 32 ducados.
• Vila de Pontevedra: dúas casa altas de sobrado pegadas unha á outra co seu xardín na rúa da Zapatería e están fronte ó atrio de S. Bartolomé rúa en medio.
• Muíño na Barosa.

Esta xenealoxía está entresacada dos documentos pertencentes á Casa do Porto existentes no Arquivo da Deputación de Pontevedra, e, complementada con protocolos notarias recollidos no Arquivo Histórico de Pontevedra.

[1] Dato recollido de testemuños orais.

[2] Francisco X. Varela Patiño 3/setembro/1764. DªGeronima reclama como titora dos seus fillos menores unha casa en Pontevedra que se lle adxudicou no reparto da herdanza de Dª Mª San Millan e Camba.